Czym są adaptogeny? Część 1

W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się znaczny wzrost popularności i dostępności w sklepach ze zdrową żywnością oraz sklepach z asortymentem skierowanym dla sportowców i osób aktywnych fizycznie, suplementów diety zawierających w swoim składzie substancje o działaniu adaptogennym.

Czym są adaptogeny?

Adaptogeny (z gr. adapto – przystosować się) to związki pochodzenia naturalnego ułatwiające przystosowanie się organizmu do niesprzyjających warunków środowiskowych. Za rośliny o działaniu adaptogennym uważa się obecnie takie, które mają normalizujący wpływ na ustrój, lecz nie nadstymulujący, ani nie blokujący naturalnych funkcji organizmu [1].

Mechanizm działania adaptogenów jest wciąż jeszcze nie do końca dobrze poznany. Wiemy, że działanie substancji adaptogennych polega na stymulowaniu odporności organizmu przeciwko niekorzystnym czynnikom otaczającego nas środowiska, w tym także podwyższaniu sprawności psychicznej i fizycznej oraz odporności immunologicznej. Zwiększanie sprawności fizycznej w niesprzyjających warunkach środowiska, dotyczy znacznego obciążenia wysiłkiem, wpływu wysokiej lub niskiej temperatury, braku dostępności tlenu, wibracji, hałasu, promieniowania jonizującego, jak również działania toksycznego rozpuszczalników organicznych, alkoholu, nikotyny, leków i szkodliwych metali. Z kolei podwyższanie sprawności mentalnej dotyczy wpływu na proces zapamiętywania, zdolność uczenia się, myślenia, skupienia uwagi, a więc pobudzania pracy mózgu i odczuwania bodźców oraz redukcji napięcia psychicznego wywołanego przez rozmaite czynniki stresogenne. Ponadto działanie adaptogenów wiąże się z ich wpływem na układ odpornościowy, a mianowicie podnoszą one ogólną odporność organizmu na infekcje wywołane przez drobnoustroje, zwłaszcza bakterie i wirusy [2, 3, 4, 5].

Rośliny adaptogenne

Zatem rośliny adaptogenne według piśmiennictwa mogą posiadać następujące właściwości [1, 6]:

• antyoksydacyjne (neutralizacja reaktywnych form tlenu),
• stymulujące układ immunologiczny,
• hipoglikemizujące (obniżanie stężenia glukozy we krwi),
• detoksykacyjne i ochronne wątroby,
• polepszające pamięć i koncentrację,
• przyspieszające regenerację organizmu,
• anaboliczne,
• obniżające niepokój i napięcie psychiczne,
• poprawiające sen, funkcje seksualne i samopoczucie,
• zwiększające siły witalne,
• zmniejszające łaknienie (zwłaszcza słodyczy),
• poprawiające napięcie i siłę skurczu mięśni.

Do najczęściej używanych adaptogenów, które znajdują się w suplementach diety zaliczamy m.in.: ashwagandhę, żeń-szeń, różeniec górski, cytryniec chiński, gotu kolę, kordyceps chiński, bacopę monnieri, kudzu oraz hupercynę A. Przyjrzyjmy się teraz pokrótce każdej ze wspomnianych roślin i jej oddziaływaniu na organizm w oparciu o dostępne dowody naukowe.

Ashwagandha (Withania Somnifera (L.) - witania ospała) – jest wysoko cenionym ziołem w Ajurwedzie - tradycyjnej medycynie indyjskiej za swoje działanie immunostymulujące, zmniejszające napięcie psychiczne oraz poprawiające funkcje seksualne. Do głównych substancji aktywnych wyizolowanych z rośliny zalicza się witaferynę A, witanolid D oraz sitoindozydy [1, 7]. W badanie z randomizacją opublikowanym w roku 2015 z udziałem 57. młodych, niewytrenowanych siłowo mężczyzn odnotowano, że suplementacja ashwagandhą w dawce 600 mg (dwa razy na dobę po 300 mg) wiązała się ze znacznym wzrostem masy i siły mięśniowej w grupie osób przyjmujących suplement diety, co powinno sugerować szczególną wartość tego związku dla zawodników sportów siłowych oraz szybkościowo-siłowych [8]. Jednakże wątpliwości budzą wyniki osiągnięte przez młodych adeptów treningu oporowego w tak krótkim czasie (8 tygodni), które wydają się możliwe do osiągnięcia przez bardzo nieliczną grupę mężczyzn obdarzonych wyjątkowymi predyspozycjami genetycznymi do rozwoju siły i masy mięśniowej, jednocześnie przy założeniu, że dieta, trening, regeneracja oraz suplementacja są absolutnie na najwyższym możliwym poziomie. W innym badaniu randomizowanym, kontrolowanym z podwójnie ślepą próbą, które zostało opublikowane w roku 2012 zaobserwowano, że ekstrakt z korzenia ashwagandhy przyjmowany w dawce 600 mg (dwa razy po 300 mg na dobę) bezpiecznie i skutecznie poprawia odporność organizmu na stres (wyrażoną poprzez obniżony poziom kortyzolu w surowicy) oraz jakość życia samoocenioną przez uczestników badania [9].

Podsumowując, zapraszam do przeczytania drugiej części artykułu, w której opiszę skuteczność działania w oparciu o dostępne dowody naukowe kolejnych, wymienionych wcześniej roślin o działaniu adaptogennym.

Dowiedz się więcej z pozostałych artykułów dot. adaptogenów:

Czym są adaptogeny cz. 2 (rhiodola i żeń-szeń)

Czym są adaptogeny cz. 3 (cytryniec chiński, gotu kola, kordyceps chiński)

Czym są adaptogeny cz. 4 (Bacopa monnieri, kudzu, hupercyna A)

Piśmiennictwo:

1. Wolski T., Baj T., Ludwiczuk A. i wsp.: Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax. Postępy Fitoterapii, 2/2009, 77-97.
2. Panossian AG.: Adaptogens in mental and behavioral disorders. Psychiatr Clin N Am. 36 (2013): 49-64.
3. Panossian A., Wikman G.: Evidence-based efficacy of adaptogens in fatigue and molecular mechanisms related to their stress-protective activity. Curr Clin Pharmacol. 2009 Sep; 4(3): 198-219.
4. Panossian A., Wagner H.: Stimulating effect of adaptogens: an overview with particular reference to their efficacy following single dose administration. Phytother Res. 2005 Oct; 19(10):819-38.
5. Mrozowski T.: Rośliny adaptogenne. Stres jako czynnik chorobotwórczy. Mag Apt 2007; 7: 58-60.
6. Lutomski J.: Wpływ środków ziołowych na witalność organizmu. Post Fitoter 2001; 1-2,8:6-13.
7. Kulkarni SK., Dhir A.: Withania somnifera: an Indian ginseng. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2008 Jul 1;32(5):1093-105.
8. Wankhede S., Langade D., Joshi K. i wsp.: Examining the effect of Withania somnifera supplementation on muscle strength and recovery: a randomized controlled trial. J Int Soc Sports Nutr. 2015 Nov 25;12:43.
9. Chandrasekhar K., Kapoor J., Anishetty S.: A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of a high-concentration full-spectrum extract of ashwagandha root in reducing stress and anxiety in adults. Indian J Psychol Med. 2012 Jul;34(3):255-62.